غار خربس یکی از غارهای زیبا و معروف جنوب کشور است که در استان هرمزگان و در جزیره قشم واقعشده است. این غار که پیشینه تاریخی نیز دارد، در شرق جزیره قشم جای دارد و همهروزه بهخصوص در فصل پاییز و زمستان پذیرای علاقهمندان به طبیعتگردی میباشد.
فهرست مطالب
غار خربس که قدمت آن به دوره مادها میرسد و دنبالههای چینخوردگیهای رشتهکوههای زاگرس است، معماری عجیب و مرموزی دارد و دورادور آن را تپهی های مرجانی کوتاه و بلند فراگرفته است. این غار که بر پیشانی کوهی مشرفبه ساحل جنوبی جزیره قشم واقعشده است که ۴ دهانه غار از درون بههمپیوسته در ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ متر آن به چشم میخورد که به غارهای خربس شهرت دارند.
باید گفت که این غار بهدست بشر ساختهشده که در گوشهکنار آن معماریهای دیدنی به چشمتان میخورد که باوجود هزاران سال متمادی، هنوز هم ظاهر باستانی خود را به بهترین و مطلوبترین شکل ممکن حفظ کرده است. در ضمن شاید با ورود به این منطقه و دیدن ظاهر ساده و کاملاً معمولی این غار اندکی ناامید شوید ولی پیشنهاد ما این است که پیش بروید و تکتک جاذبههای آن را ببینید. شما علاقهمندان بهمحض ورود به دالانهای غار و پشت سر گذاشتن تعدادی از پلههای آن، از فکر خود پشیمان شده و از دیدن این اثر زیبا لذت خواهید برد.
خربس در نتیجه دو عامل به شکل امروزی خود درآمده است؛ در ابتدا گذشت زمان و فروکش کردن آب دریا باعث شده تا کوه با حفرههایی تو در تو پدیدار شود و گرداب و تخلیه ماسهها از حفره سنگها شکل اولیه آن را پدید آورد. سپس انسانها با کندن دیوارهها و انجام کنده کاریها، به آن شکلی تازه بخشیدهاند. آنها بهمرور زمان و براساس نیازهایشان، شکل و ساختار این غار و دیوارههای آن را تغییر داده و کاربریهای تازهای به وجود آوردهاند.
پیش از آنکه این منطقه به سبب وجود این غارها اهمیت پیدا کند، روستایی به نام خوربیز یا خربس در اینجا وجود داشته است که قدمت آن به دوران ساسانیان بازمیگردد. خربس در آن زمان روستایی آباد و پررونق بود؛ سکونتگاهی امن در میان تپههای کوتاه و بلند مرجانی که بهصورت دایرهوار آن را احاطه کرده بودند. حالا از این روستا تنها دشتی از ویرانهها باقیمانده است؛ اما گفته میشود حداقل تا زمان ساسانیان مردم در آن سکونت داشتند و سیاحان و کشتیبانان در آن تردد میکردند. این ارتفاعات همگی مشرفبه شهرند و شهر تا دریا فاصله کوتاهی دارد. یکی از نشانههایش برکه یا آبدان بزرگی با طاق گهوارهای است که قدمت سکونت در این منطقه را تا دوره ساسانی نشان میدهد.
اگر در دشت ویرانههای خربس، رو به شمال بایستیم، آثار ساختمانی قلعه مخروبهای از سنگ را میبینیم که به دوران صفویه تعلق دارد. احتمال میرود که پس از دوران صفویه، سنگچینهای آن را بازچینی کرده باشند؛ اما همان بازچینیها هم فروریختهاند.
در روبه روی این قلعه، گورستانی باستانی وجود دارد که گورهای پیش از اسلام و بعد از اسلام در آن دیده میشود و مشرفبه دهانه غارهای خربس قرار دارد. حالا این غار از آثار انگشتشمار باقیمانده از خربس پررونق است. غاری که از نظر زمینشناسی قدمت زیادی دارد و تردد انسان در آن را به دوران مادها نسبت میدهند. خربس را از نظر نماسازی، شبیه به معبد یا آرامگاه صخرهای «کلات خورموج» در دامنه کوه مُند بوشهر میدانند و بسیاری معتقدند که همجواری این محل با روستای خربیز حکایت از آن دارد که در دوره مادها یک تمدن بزرگ پیشرفته در جزیره وجود داشته است.
از آنجا که اسناد یا شواهد خاصی برای این غار و سرنوشتش وجود ندارد همهچیز بر پایه حدس و گمان و افسانههای محلی است. در اینجا به برخی کاربریهایی که برای غار آوردهاند اشاره میشود:
قرارگیری غار در ارتفاع باعث شده تا بسیاری به این فکر بیفتند که اینجا پرستشگاه مهر و الهه میترا بوده است. مِهرپرستی یا آیین مهر آیینی بر پایه پرستش «میترا» در دوران پیش از آیین زرتشت پدید آمد. مهر یا میترا یکی از کهنترین اسطورههای بشری هستند که ریشه شان به اقوام آریایی نخستین بازمیگردد. داستان مهر آنقدر در دنیای باستان و بین ملل گوناگون پیچید که از شکل اسطورهای درآمد و بهعنوان یک آیین اجتماعی و مذهبی در نظر گرفته شد. گفته میشود که پیروان این آیین در غار خربس به نیایش میپرداختند و حتی برخی بر این باورند که از تالار غار برای مراسم یادبود امواتشان استفاده میکردند.
وجود استودان زرتشتیها هم یکی از کاربردهایی است که برای این غار مطرح میکنند. استودان به معنای جایگاه نگهداری استخوان است و یکی از محلهای مرتبط به دین زرتشتی به شمار میرود. بر اساس باوری کهن در آیین زرتشتی، مردگان به خاک سپرده نمیشوند بلکه خوراک پرندگان میشوند و تنها استخوانهای شان بر جای میماند. استودان جایی بود که این استخوانها نگهداری میشد و معمولاً بهصورتهای منتظم و چهارگوش یا نامنتظم و ساده در کوه بود. استخوان مردگان پس از پوسیدن یا خورده شدن گوشت به استودان انتقال مییافت و بهگونهای در آنجا معدوم میشد. گفته میشود غار خربس زمانی یکی از استودانهای زرتشتیان بوده است و پسازاینکه عدهای از مردم به این دین گرویدند استخوانهای مردگانشان را به اینجا میآوردند.
نظریه دیگری وجود دارد که غار خربس را پناهگاه مردم میداند. درگذشته وقتی دزدان دریایی پا به جزیره میگذاشتند و به غارت اموال میپرداختند داشتن یک پناهگاه امن نیازی مهم بود. مردم برای حفاظت از خود حفرههایی درون غار حفر کردند. این حفرهها در زمان خطر، جانپناه کودکان، زنان و کهنسالان میشدند و مردان جوان هم به جنگ با مهاجمان میرفتند. در غارها آب و غذا و سنگهایی برای پرتاب و دفاع وجود داشت.
مردم محلی میگویند بر فراز غار خربس، در ارتفاعات صخرهای همواره یک جفت عقاب ماهیگیر زندگی میکنند و تخم میگذارند. این عقابها ازجمله گونههای نادر و مرغوب جهان هستند. همچنین در حفرههای زیرین و زوایای تاریک غار خفاشهای دمموشی زندگی میکنند. کارشناسان میگویند نسل این نوع خفاش در حال انقراض است اما خوشبختانه در غار خربس این خفاشها در امنیت به سر میبرند. همچنین داخل این غار فضاهای متعددی وجود دارد که در ادامه به معرفی آنها پرداخته میشود:
نه روزنه موجود در دیوار کوه، ورودیهای غار را تشکیل میدهند؛ ۶ روزنه در بالا، ۲ تا در وسط و یکی در پایین. گرچه امروزه تنها از یک روزنه وارد میشوید و پس از پایان بازدید از یک روزنه دیگر به خارج از غار میروید. پشت این روزنهها تالاری بزرگ قرار دارد که دو تاقچه کوچک در آن دیده میشود که احتمالاً جاچراغی بودهاند. پس از ادامه بازدید در محیط داخلی غار، تالارها، دهلیزها، اتاقها، چشمهها و روزنههای دیگر را میبینید که همگی به هم راه دارند و بازی هزارتو را برایتان تداعی میکنند. ابعاد این اتاقها و تالارها از ۴ در ۵.۵ متر تجاوز نمیکند و تالار بزرگ غار حدود ۲۵ مترمربع وسعت دارد. روزنههای غار رو به شمال و جنوب هستند و نشان میدهند که روزگاری مردمی در این غار حضور داشتند.
شاید در ابتدا تنها تودرتو بودن غار نظرتان را جلب کند؛ اما کمی که به دیوارهها دقت کنید آثار جالبی را بر روی آنها مییابید. در اینجا میتوانید صدفها را ببینید که حکایت از غرق بودن این غار در دریا درگذشتههای دور دارد. رد کندهکاریها به خوبی در غار مشهود است و میتوانید با خیالبافیتان اشکال جالبی را در میان آنها بیابید. نقش و نگارها، حکاکیها و تصویرگریهای این غار قوه تخیل شما را به خوبی بهکار میاندازند. البته هنرمندان سنگتراش نیز بیکار نماندهاند و در سمت راست غار، دهلیزها و دالانهای جدیدی ایجاد کردهاند که به زیارتگاه شهرت دارند. این دالانها و دهلیزها به وجود آمدهاند تا کمکی برای درک ساختار قدیمی این غارها باشند. در این دالانهای تازه طرحهایی شبیه طرحهای باستانی میبینید که کندهکاری شدهاند. این کندهکاریها در عین زیبایی، طرحشان به گونهای است که لطمهای به اصالت غار وارد نکند.
به هنگام بازدید از غار خربس، به روزنههایی برخورد میکنید که نردههایی چوبی در جلوی خود دارند. این روزنهها بخشی از نور غار را تأمین میکنند؛ البته کاربردشان درگذشته فقط این نبوده و میتوانستند حتی ورودیهای غار باشند. وقتی به این روزنهها میرسید نمیتوانید در برابر تماشای چشمانداز بیرون مقاومت کنید. از آن بالا میتوانید فضای سبز کوچک و محدود پایین غار را ببینید و دیدی وسیع به محدوده داشته باشید.
این مجموعه، از نظر نماسازی، با معبد یا آرامگاه صخرهای «کلات خورموج» در دامنه کوه مُند بوشهر شباهت بسیار دارد. همجواری این محل با شهر باستانی خربز نشان میدهد که در دوره مادها یک تمدن بزرگ پیشرفته در جزیره قشم وجود داشته است. غارهای خربس را به لحاظ شکل و ساختار با دخمههای آذربایجان، کردستان، لرستان، بوشهر، اهواز و شوشتر مقایسه میکنند. غارهای خربس بهویژه ازنظر فضاهای درونی، شکل و طرح اولیه خود را حفظ کرده و به همان صورت کهن خود باقی مانده است.
همانطور که پیشتر نیز گفته شد، غارهای خربس را بعضی معبد مهری میپندارند، بعضی آن را استودان (جای نگهداری استخوانهای مردگان پس از مرگ، در آیین زرتشت) میدانند و حدسی که قریب بهیقین میتواند باشد این است که این حفرهها در دل صخرهها، اگر استودان (استخوان دان) دورههای پیش از اسلام نباشد، بهطور مسلم پناهگاههایی است برای مردم بیدفاع که روزگاری در دشت هموار خربز زندگی میکردهاند و دزدان دریایی با یورش، امان آنها را بریده بودند. ناچار، آنان این حفرههای در هم را که از درون با یکدیگر مرتبط هستند در دل این دیواره بهصورت غارهایی به وجود آوردهاند تا به هنگام احساس خطر بتوانند کودکان، زنان و پیرمردها را درون آنها اسکان دهند.
همچنین ساختار غار خربس را شبیه به دخمههای آذربایجان، کردستان، لرستان، بوشهر، اهواز و شوشتر میدانند.
بدون شک امکانات موجود در هر جاذبه گردشگری اولین موضوعی است که بیش از هر چیز دیگری توجه گردشگران و مراجعهکنندگان را به خود جلب میکند. میتوان گفت امکانات موجود در جاذبههای مهم هر مقصدی، میتواند بهعنوان یک عامل موفقیتآمیز در صنعت توریستی و گردشگری در هر مکانی به لحاظ اقتصادی معرفی بشود و قسمت مهم و اعظمی از درآمدهای بسیاری از مکانهای توریستی را تأمین سازد؛ اما تمامی این صحبتها نیز در مورد غار دیدنی خربس قشم نیز صادق است؛ زیرا در این غار نیز میتوان بهتمامی امکانات زیر بهراحتی دسترسی پیدا کنید:
۱– سرویس بهداشتیهای منظم و پاکیزه با امکانات بهداشتی عالی
۲– مغازهها و غرفههای گوناگون و متنوع برای خرید خوراکی و صنایعدستی قشم
۳– وجود یک مکان مناسب در جلوی درب ورودی غار برای پارک و توقف ماشینها
ذکر این نکته ضروری است که شاید فکر کنید که این غار انسانساخت است و پر از رد تیشه، پس میتوان بر روی دیوارهای آن نقاشی کرد و یادگاری از خود بهجای گذاشت. یادتان باشد این اثر کهن با همین نقش و نگارهای قدیمی اهمیت پیدا میکند و هرگونه آسیب به آن از ارزشش میکاهد. برای احترام به ثروت ملی از هرگونه علامتگذاری روی دیوارهها خودداری کنید. در بازدید از غار مراقب کودکانتان باشید. نردههای چوبی روزنهها چندان قابلاعتماد نیستند و صرفاً جهت هشدار نصبشدهاند.
برای بازدید از این غار زیبا و تاریخی اطلاعات زیر را بخوانید:
زمان بازدید از غار زیبا و تاریخی خربس همهروزه از ساعت ۸ تا غروب آفتاب است.
بهترین فصل برای بازدید از این منطقه نیز پاییز و زمستان است.
هزینه بلیط برای بازدید از غار تاریخی و زیبای خربس در ابتدای سال ۱۴۰۰، مبلغ ۲,۰۰۰ تومان برای هر فرد است.
تنها راه دسترسی به غار خربس قشم این است که باید حتماً وارد جاده قشم به سمت روستای دیدنی رمچاه بشوید و بعد از آن در طول راه تابلوهای راهنمایی به سمت غار تعبیهشدهاند که بهراحتی شما را به سمت این غار هدایت میکنند. همچنین همجواری این مکان ارزشمند با شهر تاریخی خربس نشان میدهد که در زمانهایی، یک تمدن بزرگ و پیشرفته همچون مادها و ساسانیان در جزیره همیشه زیبای قشم زندگی میکردند.
آدرس: ۱۵ کیلومتری شهر قشم، سمت راست جاده.